در ابتدا باید بگوییم که در حال حاضر ایران یکی از ده کشور اول دنیا در استفاده از ظروف یکبار مصرفاست، به‌طوری که فقط در سال 84، 570 هزار تن ظروف یکبار مصرف در کشور استفاده شده،که تقریباً 100 درصد این ظروف پلاستیکی هستند و می‌توان اذعان کرد که ظروف گیاهی نتوانسته‌اند حتی یک درصد مصرف مردم را به خود اختصاص دهند. با این وجود آمارهاحکایت از آن دارد که ایران ظرفیت بالایی برای تولید گیاهی این ظروف دارد و می‌توان با تغییر الگوی مصرف خانواده‌ها و وضع قوانین محدود کننده، تولید این ظروف را ازچند کارخانه محدود فعال در حال حاضر به ده‌ها کارخانه مولد گسترش داد، اکنون قریب به پنج هزار کارخانه و کارگاه تولید ظروف یکبار مصرف در کشور وجود دارد، این درحالی است که تنها تعداد اندکی مجوز تولید این ظروف را دارند .
موارد استفاده:
علاوه بررستورانها ، مراکز طبخ، آبمیوه فروشی ها، بستنی فروشی‌ها، پیتزافروشی‌ها، سلف سرویس ادارات و دانشگاه‌ها، پای ظروف یک بارمصرف به میهمانی‌های خانگی هم باز شده است و بسیاری ترجیح می‌دهند هنگام پخش غذای نذری و در مراسم هایی مانند جشن تولدهای کودکانه دردسر شستشوی ظرف را به کلی از برنامه حذف کنند و ازبشقاب و لیوان‌های رنگارنگ پلاستیکی استفاده کنند . طبیعی است که وقتی کالایی این چنین جای خود را در سبد خانوار باز می‌کند، با چند اطلاعیه بهداشتی مصرف آن محدودنمی‌شود، اما استفاده صحیح از این پدیده حداقل کاری است که می‌توان نسبت به آن امیدداشت. اما علاوه بر انواع پلاستیک‌هایی که به عنوان ظروف یک بار مصرف در سرو چای یاغذا مورد استفاده قرار می‌گیرند، دسته‌ای دیگر از این مواد به عنوان ظروف آشپزخانه،ظروف نگهداری غذا در یخچال، ظروف بسته بندی مواد غذایی به خصوص لبنیات مانند ماست وپنیر و همچنین بطری‌های آب معدنی استفاده می‌شوند که استفاده از این ظروف نیزمستلزم رعایت نکات ایمنی خاصی است.
مواد اولیه تشکیل دهنده این ظروف:
در ساخت ظروف پلاستیکی مختلف، مواد پلیمری (نفتی) متفاوتی به کار برده می شودبه عنوان مثال:
ظروف نوشابه های گازدار از جنس پلی اتیلن تترافتالات ( PET ) می باشد.
شیشه های شیرخوری کودکان از جنس پلی کربنات )( PvC ) به دلیل گران بودن پلیکربنات ها این نوع پلیمرها کمتر در بسته بندی مواد غذایی استفاده شده و بیشتر درساخت شیشه های شیر کودکان به کار می روند.) ساخته شده اند.
مواد اولیه ظروف بسته بندی لبنیات را جنس پلی اتیلن ( PE )، پلی پروپیلن ( PP ) و پلی استایرن ( PS ) تشکیل می دهند.
در ساخت ظروف یک بار مصرف از مواد پلی پروپیلن PP و پلی استایرن PS استفادهمی گردد.
کیسه های پلاستیکی از جنس) پلی اتیلن PE (این نوع کیسه ها به اشتباه تحت عنوان کیسه های نایلونی معروفند. شاخته می شوند.
قابل ذکر است این مواد پلاستیکی می توانند حاوی رنگ باشند که در آن صورت ازرنگدانه پلاستیک استفاده می گردد.
عوارض استفاده از ظروف یک بار مصرف غیر استاندارد:
فرآیند تولید ظروف یکبار مصرف باید کامل باشد تا این ظروف از پلیمری بی اثرتهیه شود و هیچ گونه مواد شیمیایی که در فرآیند تولید آن به کار رفته است از ظروف به داخل مواد غذایی آزاد نشود . ظروف یکبار مصرف باید از جنس « سلولز» که پلیمریطبیعی و مناسب است انتخاب شود اما هم اکنون ظروف موجود در کشور از پلیمرهای شیمیایی تهیه می شوند و چون دستگاه تولید این ظروف نسبتاً کوچک و تقاضای بازار زیاد است گرایش زیادی به سمت تولید این ظروف وجود دارد در حالی که به هیچ وجه استفاده ازآنها برای مواد غذایی گرم مناسب نیست. ظروف یک بار مصرف بیرنگ و شفاف فقط برای غذاها و نوشیدنی‌های سرد مناسب هستند و نباید برای نوشیدنی‌ها و غذاهای داغ استفاده شوند. همچنین ظروف یک بار مصرف سفید رنگ و فوم دار برای مواد غذایی سرد، گرم ومرطوب مناسب هستند، ولی برای مواد غذایی داغ نباید استفاده شوند و استفاده از اینظروف مثلاً برای پیتزایی که در دمای 140 درجه سانتیگراد طبخ میشود، توصیه نمی‌شود . استفاده نابجا از ظروف پلی‌اتیلن(پلاستیکی) موجب آزاد شدن مواد آلی و ترکیبات شیمیایی موجود در دیواره ظروف و ورود آنها به داخل مواد غذایی میشود که مصرف آنهابرای سلامتی مضر است . در ساخت ظروف یک بار مصرف، به منظور جلوگیری از شکنندگی ظروف، از مواد پلاستیکی لایزر استفاده میشود. بنابراین اگر در درون این ظروف آبجوش یا غذای داغ مانند آش ریخته شود، این مواد حل شده و وارد بدن می‌شوند و به دلیل داشتن ترکیبات خاص منجر به بروز سرطان‌های مختلف میشود. این خاصیت به خصوص در موردظروف یک بار مصرف شفاف که درصد بالاتری از مواد سرطان‌زا را دارا هستند و در جامعهکاربرد بیشتری هم دارند، بسیار حائز اهمیت است . اصولاً جنس یک بار مصرف‌ها به گونه‌ای است که توانایی نگهداری رنگ را ندارند و هنگام تماس با چای یا غذای داغ رنگحل میشود و یک لایه از آن همراه غذا یا چای میل میشود. اما از آنجایی که خوردن رنگ در هیچ شرایطی توصیه نمی‌شود،لذا ورود رنگ از ظروف به غذا و نهایتا به بدنانسان دارای عوارض زیان باری می باشد.
به چند مورد از عوارض شاخص ظروف یکبار مصرف غیر استاندارد به شرح ذیل اشاره میگردد:
-1 ظروف یکبار مصرف پلاستیکی، پس از آزبست و اشعه‌ایکس، یکی از عوامل جدیبروز انواع سرطان و سایر بیماری‌ها محسوب می‌شوند و به‌شدت سلامت انسان را تهدیدمی‌کنند . به طور کلی پلاستیک‌ها، پلیمرهایی هستند که از سنتز مواد اولیه‌ای به ناممونومر تهیه می‌شوند. مونومرها موادی سمی و برای سلامت انسان مضر هستند اگر اینفرآیند اصولی و مطابق با استانداردهای لازم صورت گرفته باشد، مشکلی برای سلامتافراد به وجود نمی‌آورد.
-2 ظاهراً سرطان زا بودن سرو موادغذایی در این ظروف حتی در ادارات نیز بهفراموشی سپرده می شود.(در حالیکه مصوبه دولتی در این زمینه وجود دارد. (
-3 مشکلات گوارشی و حتی بروز برخی بدخیمی‌ها از عوارض استفاده از این ظروف میباشد.
-4 این مواد خاصیت آلرژی زایی دارند.
-5 این ظروف دستگاه گوارش را مستعد عفونت‌ها می سازد.
-6 این مواد به علت آزاد کردن مواد آلی و صنعتی به داخل آب یا غذا، انسان رادر معرض انواع سرطان قرار می‌دهند.
-7 استفاده دراز مدت ازاین ظروف باعث مشکلات گوارشی، خستگی و ناراحتی اعصاب میشود .
مهمترین معایب ظروف یک بار مصرف:
-1در بازیافت آنها اشکال وجود داشته و مخاطرات زیست محیطی ایجاد می نمایند.
2- در شرایط خاص ( دمای بالا ، یخ زدگی ، در معرض نورآفتاب …) انتقال موادمضر ( مونومر ها) را به غذا امکان پذیر می سازند.
3-قابل استفاده در ماکروویو نمی باشد.
-4 ظروف یکبار مصرف پلاستیکی وقتی در داخل خاک دفن می شوند، بین 300 تا 500سال ماندگاری دارند. در حالیکه ظروف گیاهی بر پایه سلولز و نشاسته ظرف مدت 4 تا 6ماه تجزیه میشود .
-5 انباشته شدن این مواد در طبیعت به خصوص در پارک های جنگلی و سواحل ، از نظردیداری باعث نازیبایی مناظر و در نتیجه ناراحتی و کاهش بازدید کننده ها و کم شدندرآمد اقتصادی مناطق می شود.
-6 پلی‌استایرن در لیوان‌های آب، کارد، چنگال، قاشق و ظروف غذایی مورد استفادهقرار می‌گیرند، برای مثال در چلوکبابی‌ها ظروفی که به صورت فوم هستند، نوعی پلی‌استایرن هستند که در ساخت آنها ازگاز هگزان استفاده می شود. این گاز در دمای 160 درجه سانتیگراد آزاد میشود،گاز هگزان عوارضی مانند سر درد را به همراه دارد .
توصیه ها ی بهداشتی در استفاده از این ظروف:
مناسب ترین ظروف برای نگهداری موادغذایی در مکان‌هایی که ظرفشویی حداقل دومرحله‌ای شستشو- آبکشی موجود و امکان شستشوی صحیح و ضد عفونی مناسب وجود دارد، ظروف شیشه‌ای (پیرکس)، استیل و چینی سالم بدون ترک خوردگی و لب پریدگی به جای ظروف یکبار مصرف توصیه میشود .
– 1 از ظروف پلاستیکی در ماکروویو استفاده نکنید به خصوص غذاهای حاوی روغن وچربی ، چون گرما و پلاستیک و روغن با هم ترکیب شده ، که نتیجه ی آن تولید سم دیوکسین است .
-2 غذا نباید بیشتر از ۲ ساعت در این ظروف باقی بماند .
-3 نور وحرارت آفتاب ترکیبات خطرناک این ظروف را آزاد می‌کند و احتمال سرطان‌زایی در مصرف‌کنندگان را بالا می‌برد.
-4 اغلب مردم از این خطرات و موارد استفاده هر کدام از این ظرف‌ها بی‌اطلاعهستند و لازم است اطلاعات مربوط به موارد مجاز استفاده و ممنوعیت‌های آن به صورت اتیکت روی محصول درج شود.
-5 تا حد امکان از ظروف یکبار مصرف استفاده نکنید.
-6 از بطری هایی استفاده کنید که قابلیت شستشو و دوباره پر شدن را داشته باشد.
-8 اولویت به ترتیب ظروف شیشه ای، فلزی، کاغذی و در نهایت ظروف )pet پلی اتیلنتری فتالات) هستند. البته ظروف پت به علت تجزیه ناپذیر بودن آن به عنوان یک معضل زیست محیطی هستند و در نتیجه در اولویت آخر قرار می گیرند. اما آزاد سازی مواد ازآنها به مراتب کمتر از دیگر مواد می باشد.
-9 ظروف یکبار مصرف بیرنگ و شفاف فقط برای غذا ها و نوشیدنی های سرد مناسب هستند.
-10 ظروف یکبار مصرف سفید و فوم دار برای مواد غذایی سرد ،گرم (با دمای پایین حدود 65 درجه سانتی گراد)و مرطوب مناسب هستند.
-11 برای مواد غذایی داغ از فویل های آلومینیومی استفاده شود. امروزه در جهان ظروف آلومینیومی جایگزین ظروف یکبار مصرف پت می شوند.
-12از لیوان های مقوایی ( سلولزی ) برای نوشیدن مایعات داغ استفاده کنید .
-13ظروفی را انتخاب کنیم که دارای مجوز ساخت از وزارت بهداشت باشند.
-14 استفاده مکرر از بطری های آب معدنی و نوشابه عوارض زیان باری دارد.
-15 ظروف یک بار مصرف پلاستیکی حتماً از مراکز معتبر که از مواد اولیه مرغوب ومطلوب استفاده می‌کنند باید تهیه گردد.
-16 اما در میان تمام انواع ظروف یک بار مصرف شاید بتوانیم از بطری‌های آب آشامیدنی به عنوان پرمصرف ترین انواع این ظروف نام ببریم. بطری‌هایی که در ماه‌هایگرم سال حتی اگر حاوی آب معدنی نباشند، به طور مرتب از آب شهری پُر می‌شوند و درون یخچال قرار می‌گیرند تا آب خنک مصرفی خانواده را تامین کنند و در دیگر ایام هم برای نگهداری موادی چون آب لیمو و آب غوره مورد استفاده قرار می‌گیرند . معمولا جنس این بطری‌ها از PET است که اگر این مواد بیش از 6 ماه در این ظروف نگهداری گردد، آلوده میشود . بنابراین خانواده‌ها باید از استفاده مکرر این ظروف برای نگهداری آب دریخچال نیز خودداری کنند .
ظروف یکبار مصرف گیاهی چه ویژگی‌هایی دارد؟
این ظروف که عمدتاً از نشاسته ذرت و گندم ، برنج ، سیب زمینی و نیشکر تهیه می‌شوند، اگرچه کمی گران‌تر از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی هستند، اما نه‌تنها موادسمی و شیمیایی ندارند بلکه طی چندین ماه در خاک تجزیه شده و حتی قابلیت استفاده برای خوراک دام می باشند. به منظور ترویج ظروف یک بار مصرف سلولزی و یا با پایهگیاهی باید امکان رقابت تولید‌کنندگان این ظروف با ظروف پلاستیکی در کشور فراهمشود. بایستی با کمک های دولتی امکان رقابت میان تولید‌کنندگان فراهم گردد تا باقیمت تمام شده کمتری این ظروف به دست مصرف‌کننده برسد، در این صورت هزینه‌های ناشی از عوارض استفاده این ظروف به قبل از تولید انتقال می یابد که بسیار کمترو اقتصادیو در جهت تامین سلامت عمومی نیز می باشد. . سالانه حجم گسترده ای از کیسه پلاستیکی در دنیا استفاده میشود که دولت‌ها با تصویب عوارض سنگین برای آنها، استفاده از این کیسه‌ها را محدود کرده‌اند، در این صورت مردم ترجیح می‌دهند از کیسه‌های پارچه‌ای ویا کاغذی استفاده کنند. در حال حاضر در بیشتر کشورهای توسعه یافته کیسه‌های خرید بهروش گیاهی با نشاسته سیب‌زمینی و برنج درست میشود. در دنیا ضایعات ظروف یکبار مصرفگیاهی را آسیاب کرده و برای خوراک دام استفاده می کنند ضمنا ظروف گیاهی پایه طبیعی دارند و هیچ مشکلی در مقابل حرارت، نور آفتاب و یخ زدگی ندارند
